O Feliks Romulijani
O Feliks Romulijani
Najranije opise i stručne ocene Gamzigrada dao je saksonski rudarski poglavar Baron Von Herder, 1835. a tokom druge polovine XIX veka tim mestom je naročito privučen austrijski arheolog, istoričar i putopisac Felix Kanitz. On je u dva navrata, 1860. i 1864. godine, obišao ruševine Gamzigrada i načinio veoma značajne crteže vidljivih delova bedema i kula, kao i celog okolnog predela koje je opisao u svojim delima o Srbiji. Tu je u više navrata podvukao da je Gamzigrad „jedan od najsjajnijih spomenika prošlih vremena“ i „jedan od najvećih i najočuvanijih spomenika rimske arhitekture u Evropi“.
Zahvaljujući zalaganju Vekoslava Popovića, tadašnjeg upravnika Narodnog muzeja u Zaječaru, sistematska arheološka istraživanja Gamzigrada otpočela su 1953. godine.
Galerije (Gaius Valerius Maximianus Galerius) je jedan od šesnaest rimskih careva rođenih na prostoru koji danas pripadaju teritoriji Srbije. Na svet je došao kao Maksim, oko 260. godine u mestu nedaleko od današnjeg sela Gamzigrad, na 11 kilometra od Zaječara, u današnjoj istočnoj Srbiji, na teritoriji rimske provincije Priobalne Dakije (Dacia Ripensis). U mestu svoga rođenja, koje je bilo veliko urbano naselje, podignuto na prostoru nastanjenom još u praistoriji, Galerije je, kao car Gaius Galerius Valerius Maximianus (293 – 311), sagradio velelepnu palatu i posvetio je svojoj majci Romuli. Odatle ime Felix Romuliana, kao uspomena na božansku prirodu njegove majke i njega samog. Naziv Romuliana bi se mogao protumačiti kao Romulina vila ili Romulina kuća.
Careva majka, čije pravo ime ne znamo, bila je izbeglica iz Dakije, a otac, takođe nepoznatog imena, bio je isluženi vojnik (veteran), koji je dobio na korišćenje malo imanje u mestu Galerijevog rođenja. Kao mali, Galerije je najverovatnije čuvao stoku, zbog čega ga je celoga života pratio nadimak armentarius (govedar), koji su sa naročitim zadovoljstvom isticali njegovi protivnici. Kasnije je krenuo očevim putem, pa je kao vojnik služio pod carevima Aurelijanom i Probom. Kao naročito hrabar vojnik, istakao se pod carem Dioklecijanom, utemeljiteljem novog sistema vladavine Rimskom Imperijom, tetrarhije (četvorovlašća). Zato ga je Dioklecijan usinio, oženio svojom kćerkom Valerijom i proglasio ga svojim savladarem na Istoku (293. god.). Galeriju je pošlo za rukom da pobedi dotada nepobedivu Persiju, 298. godine, što je označilo prekretnicu u njegovoj daljoj karijeri i utrlo njegov dalji životni put.
Galerije je za života trebalo da boravi u palati kao stariji avgust (senior augustus), dok bi posle smrti bio poštovan kao bog (divus), najverovatnije u hramu u južnom delu Romulijane i u delu sakralnog kompleksa na brdu Magura, njemu namenjenom. Na brdu Magura, udaljenom oko 1 km od glavne kapije Romulijane, nalazi se sakralni kompleks: dva mauzoleja, Galerijev i Romulin, i dva konsekrativna spomenika u vidu džinovskih tumula. Te gigantske kupe sa kamenim podzidom označavaju mesto gde je, poslednji put u rimskom svetu, obavljen obred apoteoze, kojim su car i njegova majka, nakon smrti, uzneti među bogove.
Istorija mu je utisnula beleg jednog od najvećih progonitelja hrišćana, marginalizujući činjenicu da je upravo on, dve godine pre čuvenog Milanskog edikta cara Konstantina iz 313. godine, na samrtnom odru, doneo prvi zakonski akt o toleranciji vera. Isto tako, ova dvojica zemljaka i nepomirljivih protivnika, sticajem istorijskih prilika, vladali su zajedno u periodu 306 – 311. godine.
Nakon Galerijeve smrti, prostor njegove nikada korišćene palate postao je pozornica burnog života, veliki zanatski i trgovinski centar kasne antike. Intenzivna zanatska delatnost, prvenstveno metalurgija gvožđa, nastavila se i u ranovizantijskom razdoblju. Takođe, u VI veku, u vreme vladavine cara Justinijana I (527 – 565), Gamzigrad je, sa novim ali i već postojećim crkvama, mogao biti središte crkvene opštine. Bogat život unutar neosvojivih bedema nekadašnje Galerijeve palate nastavio se sve do polovine XI veka.
Galerijeva palata u Gamzigradu 2007. god. je upisana na listu Svetske baštine pod zaštitom Uneska, na osnovu dva kriterijuma. Prvi je da su „utvrđenje, palata i memorijalni kompleks jedinstveno svedočanstvo rimske graditeljske tradicije prožete ideološkim programom doba druge tetrarhije i Galerija kao njenog graditelja“. Drugi je to što je „grupa zgrada koja čini arhitektonski kompleks imperatora Galerija jedinstvena po tome što se prepliću sakralni i memorijalni program“.
Gamzigradska palata je jedinstvena, utvrđena dvostrukim bedemom, starijim, s kraja III veka, sa 16 kula, i nešto mlađim ali mnogo impresivnijim utvrđenjem, s početka IV veka, sa 20 gigantskih višeugaonih kula. Glavni ulaz u palatu nalazi se na istoku, ali posetioci danas ulaze kroz zapadnu kapiju palate.
Najznačajniji elementi arhitektonskog ukrasa i skulpture koje su ukrašavale palatu se čuvaju u Narodnom muzeju u Zaječaru, odnosno, Arhivolta sa uklesanim natpisom FELIX ROMULIANA, pilastar sa predstavom tetrarha u medaljonima, porfirna glava cara Galerija, glava Jupitera, deo kolosalne statue vrhovnog božanstva i glava Herkula kao i tri mozaika, Dionis na gozbi, Lavirint i Venatori, carski lovci na divlje zveri.
Vodička služba
Besplatan parking
Suvenirnica
Audio vodič
Naša istorija
Osnovan je Narodni muzej u Zaječaru, kao Gradski muzej, od strane Gradskog narodnog odbora opštine Zaječar.
Prvi kramp, kojim započinju arheološka istraživanja i konzervatorsko-restauratorski radovi na nalazištu Gamzigrad
Dr Dragoslav Srejović otkriva natpis FELIX ROMULIANA, naziv rezidencije rimskog cara Gaja Galerija Valerija Maksimijana (297–311).
Na 31. sednici UNESCO-a, FELIX ROMULIANA je uvrštena na listu Svetske kulturne i prirodne baštine.